Çandarlı Halil Paşa Neden İdam Edildi Hain miydi Rüşvet mi Aldı

 

Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı İmparatorluğunda II. Murad'ın sadrazamlığını yapmış yetenekli bir devlet adamıdır. Osmanlı İmparatorluğunun yükseliş döneminde, İstanbul'un fethedilmesine sürekli karşı çıkması ile bilinmektedir. Nitekim fetihten sonra Fatih Sultan Mehmet tarafından idam edilmiştir.

Çandarlı Halil Paşa'yı İdama Götüren Süreç

II. Murat tahttan feragat edip, oğlu II. Mehmet'i(Fatih Sultan Mehmet) 12 yaşındayken tahta geçirmiştir. Önemli bir devlet adamı olan Çandarlı Halil Paşa ise buna başından itibaren karşı çıkmıştır. Ona göre çocuk yaşta bir padişah, koskoca bir devleti idare edemeyecek kadar yetersizdi ve Haçlı tehlikesi yüzünden Osmanlı Devleti tehlike altındaydı.

Bu sebepten Çandarlı Halil Paşa, II. Murat'ı tekrar başa geçirmek için her türlü yolu denemiştir. Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı İmparatorluğu içerisinde oldukça etkili bir kişilikti. Özellikle Yeniçeriler üzerindeki nüfusu fazlaydı. II. Mehmet' in 12 yaşında tahta geçmesinin ardından, Edirne'de basit gerekçelerle tarihe Buçuktepe Vak'ası olarak geçen, Yeniçeri isyanının tertipleyicisi olduğu düşünülmektedir.

II. Murat bu isyanın ve yaklaşan Batı tehlikesinin ardından geri dönerek tekrar tahta çıkmıştır. Bu olay Çandarlı Halil Paşa'nın istediği şekilde bitmiş olmasına rağmen, başka bir yönden onun sonunu hazırlamıştır. Küçük yaşta tahttan indirilen Fatih Sultan Mehmet, onu mimlemiş ve kini burada başlamıştır.

II. Murat'ın tekrar başa geçmesinin ardından, Varna üzerine sefer düzenlemiş ve Varna Savaşını kazanmıştır. Ardından Mora'da ve 2. Kosova savaşında, Osmanlı ordusu ve II. Murat başarılı olmuş, ayrıca ülkedeki isyanlar bastırılmıştır. Çandarlı Halil Paşa bir kez daha ne kadar Usta bir Diplomat olduğunu göstermiştir.

Ancak II. Murat 3 Şubat 1451'de Edirne'de vefat edince, Çandarlı Halil Paşa için işler hiç iyi gitmemeye başlamamıştı. Tahta yeni çıkan genç padişah Fatih Sultan Mehmet'in onu sevmediğini ve sonunu getireceğini tahmin ediyordu. Ancak Çandarlı Halil Paşa ülke içerisindeki kendi gücüne ve Bizans'ın devamlılığına  güveniyordu. Çünkü Bizans devam ettikçe onun gibi tecrübeli ve güçlü bir devlet adamına sürekli ihtiyaç vardı.

Fatih Sultan Mehmet de kendisinden haz etmemesine rağmen, Çandarlı Halil Paşa'yı idam etmesinin, ülkeyi oldukça karıştıracağını biliyordu. Yeni tahta çıkmışken Bunun hiç iyi bir hamle olmayacağını bilecek kudretteydi. Ayrıca dere geçilirken at değiştirilmezdi. Birde bu Bizans gibi aşılması güç bir dere ise.

Çünkü Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u fethetmeye hazırlanıyor ve bu hazırlık neticesinde karışık durumdaki bir Yeniçeri ve Osmanlı Devleti, onun böyle büyük bir Fetih yapmasına engel olacaktı.

Ayrıca Çandarlı Halil Paşa babasının en iyi sadrazamıydı. On yılı aşkın devlet tecrübesi olan Çandarlı Halil Paşa'nın görüşleri ve devlet içerisindeki etkinliği Fatih Sultan Mehmet için önemliydi. Bu sebepten Fatih Sultan Mehmet tahta çıkar çıkmaz Çandarlı Halil Paşa'yı idam etmek yerine, sadrazamlık görevine devam ettirmiştir.

Çandarlı Halil Paşa, Fatih Sultan Mehmet'in yeni yönetiminde kendisini sadrazamlık görevinden alacağını ve işlerin kendisi için iyi gitmeyeceğini düşünerek Fatih Sultan Mehmet'in tahtta çıkışına soğuk davranmış ve en geride durmuştur. Bunun üzerine Fatih Sultan Mehmet "Babamın sadrazamları bana niye uzak durur" şeklinde bir serzenişte dahi bulunmuştur.

Fatih Sultan Mehmet, Konstantiniyye'i İstiyor, Çandarlı Halil Paşa karşı çıkıyor

Fatih Sultan Mehmet'in en büyük hayali Bizans başkenti olan Costantinopol'ü, yani İstanbul'u almaktı. Padişah olur olmaz Peygamber Efendimizin (SAV) müjdelediği iyi komutan olma şerefine erişmek istediğini her fırsatta söylemeye başlamış ve bunun için hazırlıklara hız kazandırmıştır.

Çandarlı Halil Paşa ise İstanbul'un fethine sürekli muhalefet ediyordu. Ona göre Bizans devam etmeli ve İstanbul fethedilmemeliydi. Çünkü eğer ona göre Bizans fethedilirse, batılı ülkelerinin yoğun tepkisini alacaklar ve hazırlanacak büyük bir haçlı ordusu, Osmanlı Devletinin sonunu getirecekti. Çandarlı Halil Paşa kendi düşüncesine göre, ihtiraslı Hayalperest padişah durdurulmalı ve kontrol altına alınmalıydı. Kendince devletin devamlılığını sürdürmek istiyordu.

Ancak Fatih Sultan Mehmet karar vermişti, İstanbul fethedilecek ve Osmanlı toprağı olacaktı. Nihayet 29 Mayıs 1453 günü büyük Osmanlı ordusu, İstanbul'u fethetti ve Doğu Roma İmparatorluğu'nun sonu getirildi. Fetih hazırlıkları ve İstanbul'un fethi sırasında dahi Çandarlı Halil Paşa'nın muhalefeti sürekli devam etmiştir.

İstanbul Fethediliyor. Çandarlı Halil Paşa İdama Gidiyor

İstanbul'un fethedilmesinden iki gün sonra Çandarlı Halil Paşa'nın ertelenen sonu gelmiş ve Edirne'ye getirilerek burada idam edilmiştir.

Çandarlı Halil Paşa'yı idam etmek için Fatih Sultan Mehmet neden bekledi diye düşünülürse, özellikle yeniçeriler içerisinde oldukça etkili olan Çandarlı Halil Paşa'nın öldürülmesi İstanbul'un fethindenden önce yapılsaydı, yeniçerilerin büyük tepkisine sebep olacak ve Ordu içerisinde dağılmalar yaşanacaktı. Bu da belki İstanbul'un fethinin hiç gerçekleşmemesine sebep olabilirdi. Ancak Çandarlı Halil Paşa'nın idamı İstanbul'un fethinden sonra gerçekleşince, yine birkaç huzursuzluk ve isyan girişimi olsa da, Fatih Sultan Mehmet'in Fetih sonrası kazandığı inanılmaz karizma, Güven ve devlet içerisindeki yetkisiyle, bu sıkıntılar kolaylıkla aşılmıştır.

Çandarlı Halil Paşa'yı idam ettiren Fatih Sultan Mehmet'in kini geçmemiştir. Çandarlı Halil Paşa'nın tüm hazinesine el koyan padişah, onun diğer mallarını da vakıflara vermiştir.

Çandarlı Halil Paşa'nın sülalesinden gelen hiç kimse, daha sonra dahi devlet kadrolarında yer almamıştır.

Çandarlı Halil Paşa'nın İdamı Osmanlı Devleti'nde Neyi Değiştirdi

Fatih Sultan Mehmet

Osmanlı Devleti'nde Çandarlı Halil Paşa'nın idamına kadar Türk boylarının devlet yönetiminde etkinliği fazlaydı. Devşirme olarak tabir edilen, yabancı kökenli çocukların devlet bünyesinde yetiştirilmesi ve önemli devlet kademelerine getirilmesi sistemi olan devşirme düzeni ile Osmanlı İmparatorluğunun üst kademelerinden çıkan yöneticiler, Fatih Sultan Mehmet'e kadar çok fazla itibar görmemiştir. Ancak Fatih Sultan Mehmet başa geldiğinde özellikle İstanbul'un fethi sürecinde Zağanos Paşa gibi önemli devşirme devlet adamları, sürekli bu büyük Fetih konusunda Fatih Sultan Mehmet'i desteklemiş, ama Türk soyundan olan Çandarlı Halil Paşa gibi sadrazamlar ise İstanbul'un fethinden Fatih Sultan Mehmet'i vazgeçirmeye çalışmıştır.

Çandarlı Halil Paşa'nın idamının ardından Türk soylu devlet adamlığı döneminin Osmanlı İmparatorluğu tarihinde bittiği düşünülmektedir. Çandarlı Halil Paşa'dan sonra sürekli devşirme sadrazamlar, devlet yöneticiliğine getirilmiş, bu da padişahın mutlak gücünün artmasını sağlamıştır.

Çandarlı Halil Paşa, Bizans Altınlarına mı Kandı ?

İlkokul tarih kitaplarından itibaren, tarihimizle ilgili bizi öğretilen Çandarlı Halil Paşa'nın Bizans'tan rüşvet aldığı ve Bizans ile olan ticari ilişkilerinin devam etmesi gerekçesiyle, Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul'u fethetmesine sürekli karşı çıktığıdır. Bu sebeplerden Bizans'ın devamlılığını istediği öne sürülmektedir.

Ancak Çandarlı Halil Paşa Bizans'tan altın almasına gerek olmayacak derecede varlıklıydı. Çandarlı Halil Paşa belki  o dönem Osmanlı İmparatorluğundan bile zengin bir serveti bulunmaktaydı. Hatta devlete borç bile verirdi. Bu nedenle bugün çoğu tarihçiye göre Çandarlı Halil Paşa'nın Bizans'tan rüşvet aldığı hususu yalandır.

Peki ama Çandarlı Halil Paşa neden İstanbul' un fethedilmesinin ve Bizans'ın sona ermesini istemiyordu?

Çandarlı, Bizans'ın sona ermesinin, Avrupa ülkelerinin tepkisini çekecek ve Osmanlı üzerine büyük bir sefer düzenleyeceklerini bahane ederek İstanbul'un fethine karşı çıkmıştı. Bir bakıma haklı sayılırdı ancak Çandarlı Halil Paşa, Bizans'ın fethedilmesinin istememesinin asıl nedeninin, bu fethin gerçekleşmesi halinde kendi sonunu getireceğini tahmin etmesiydi. Nitekim haklı da çıkmıştır.

Çünkü Çandarlı Halil Paşa, Bizans'ın Fethedildiği takdirde Fatih'in kendi sonunu getireceğini biliyordu. Çünkü artık Fatih Sultan Mehmet'in kendisi ile işi bitecekti. Fatih Sultan Mehmet mutlak güç sahibi olacak ve bu da Çandarlı Halil Paşa'nın sonu demek olacaktı. Yani görünen o ki Çandarlı Halil Paşa Devlet içerisindeki gücünün devam etmesi ve etkinliğini sürdürebilmesi için İstanbul'un fethine sürekli muhalefet etmiştir.

Çandarlı Halil Paşa, devlet içerisinde adeta bir başka devlet, derin devlet gibi hareket ediyordu. Yönetim içerisinde gücü oldukça fazlaydı. Hatta Fatih Sultan Mehmet'in padişahlığı döneminde, kendi yandaşlarını kışkırtarak bazı emirlerin yerine getirilmediği bilinmektedir. Bu da Fatih Sultan Mehmet'in Çandarlı Halil Paşa'ya olan kinini ve öfkesini arttırmıştır. Zaten padişah Fatih Sultan Mehmet, daha 12 yaşındayken Çandarlı Halil Paşa'nın sonunu kafasında hazırlamıştı.

Çandarlı Halil Paşa, İstanbul'un fethi sırasında sürekli kuşatmanın kaldırılması ve Bizans'ın vergiye bağlanarak savaşın sona erdirilmesi hususunda görüş bildirerek muhalefet etsede, Fatih Sultan Mehmet'i vazgeçirememiş ve Bizans'ın Fethi gerçekleşmiştir.

Çandarlı Halil Paşa' nın ölümünün ardından ailesinin cenazesinde siyah giymesi üzerine, Fatih Sultan Mehmet'in siyah giyenleri saraya çağırdıktan sonra, cenazelerde siyah giyme geleneğinin kaldırıldığı rivayet edilmektedir.

Çandarlı Halil Paşa'nın ardından Osmanlı İmparatorluğunda, yukarıda değindiğimiz gibi devşirmeler dönemi başlamış, Türk soylu devlet adamlığı geleneği son bulmuştur. Bu sebepten Osmanlı tarihinde Çandarlı Halil Paşa'nın idamı son derece önemlidir.

Zağnos Paşa'nın başını çektiği grup, Çandarlı Halil Paşa'nın Bizans'tan balık karnında altın getirilerek rüşvet aldığı gibi uçuk iddialarda bulunsa da bu hususlar Çandarlı Halil Paşa'nın idamından sonra idama gerekçe olarak gösterilmiştir.

Genel olarak bakılırsa, Çandarlı Halil Paşa'nın Sultan II. Murad'ın tekrar tahta geçirilmesi sürecinde aslında başarılı olduğu, ancak Bizans'ın fethedilmesine muhalefet etmesinde başarısız bir süreç yürüttüğü görülebilir.

Genel olarak Çandarlı Halil Paşa' nın Bizans'ın fethedilmesine muhalefet etmesinde, Bizans'tan rüşvet alması ya da devlete hainlik yapması değil de yapılacak Fetih sonrasında kendi gücünün ve etkinliğinin kırılacağından korktuğu için İstanbul'un fethine karşı çıktığı söylenebilir.

Çandarlı Halil Paşa'nın Mezarı

Ancak Fatih Sultan Mehmet'in ölümünün ardından tahta çıkan oğlu II. Beyazıt, Çandarlı Halil Paşa' ya iade-i itibarda bulunmuş, el konulan mallarını ve arazilerini ailesine geri vermiştir. Hatta II. Beyazıt Çandarlı Halil Paşa için Şehit  olarak söylenmesini de sağlamıştır. Bunun altında yatan sebeplerden biri de padişah II. Beyazıt'ın babası Fatih Sultan Mehmet'ten aslında pek haz etmemesi ve sevmemesi olarak gösterilebilir. 1 Haziran 1453 yılında Edirne'de idam edilen Çandarlı Halil Paşa'nın mezarı İznik'te bulunmaktadır.