Bizans Adı Nereden Gelmektedir - Bizans İsmi Uydurma mı

Osmanlı İmparatorluğunun kuruluş döneminin anlatıldığı tarih sayfalarında ismi sıklıkla geçen, öncesinde ise Selçuklu İmparatorluğunun ve Türklerin yoğun olarak mücadeleler yaşadığı Bizans İmparatorluğu ismi ile anılan, Doğu Roma İmparatorluğu aslında doğru isimde mi söylenmektedir?
Tarihi kaynaklara bakılırsa, Bizans döneminde yaşayanlar kendilerine Bizanslı dememişler ve Bizans İmparatorluğu ismini kullanmamışlardır. Peki o zaman Bizans ismi nereden çıktı?

Bizans kelimesi 16. yüzyılda Alman sanat tarihçisi ve filolog Hieronymus Wolf'un "Corpus Historiae Byzantinæ (1648)" isimli eserinin yayınlanmasının ardından ortaya çıkmış, batı kaynaklı bir isimdir. Wolf'un ardından, Batı Avrupa ve Fransa'da Du Cange imzalı "Historia Byzantina" (1680) isimli kitap çıkarılır. Bu eserlerin ardından Bizans ismi batı dillerine yerleşir ve o tarihten sonra yani 16. yüzyıldan sonra, Bizans ismi Batı Avrupa'da kullanılarak daha sonra dilimize yerleşmiştir. Doğu Roma İmparatorluğu halkı hiçbir zaman ve hiçbir tarihte kendilerini Bizans ismiyle tanımlamamışlardır. Kendilerine Romania (Romalı) demişlerdir.

Peki Bizans ismine nereden ulaşıldı denirse, muhtemelen ilk yerleşim yerleri olarak İstanbul'un gösterilmesiyle ortaya çıktığı düşünülmektedir.

M.Ö. 667 yıllarında, Yunanistan yöresinde nüfusun artması üzerine, yeni topraklar bulmak için bölgeden ayrılan Dor'lular başlarına Kral olarak seçtikleri Byrzas önderliğinde, daha önce İstanbul'a yani aslında bugünkü Yenikapı dolaylarına gelerek yerleşmişlerdir. Kral Byrzas ile ilgili bazı tarihi kaynaklarda halkını Yunanistan'daki nüfus artışından kaçırmak için Apollon'un bir kâhinine danıştığını ve bu kâhinin önerisi üzerine İstanbul Boğazı'nın kıyılarına gelerek şehri kurduğu söylenmektedir. Bizans Efsanesi böyle başlasa da daha sonra bölgenin kaderi, ünlü Roma imparatoru Konstantin ile şekillenecektir. Konstantin 330 yılında, eskiden Balıkçı Barınağı olan bu yerleşim yerine yani İstanbul'a gelir. İznik'e kadar tüm toprakları fetheder. Daha sonra Roma İmparatorluğunun başkentini İstanbul yapar.

Konstantin, 337 yılında öldükten sonra halk İstanbul'a kralları anısına Konstantinopolis ismini takarlar.
Daha sonra Roma İmparatorluğu 395 yılında I. Theodosius tarafından, doğu ve batı Roma olarak ikiye ayrılmıştır. İmparator, Doğu topraklarını bir oğluna, Batı topraklarını bir oğluna paylaştırmış, Batı toprakları ilerleyen yıllarda erimiş ve geriye sadece Doğu Roma İmparatorluğu kalmıştır.

Tarihte Bizans adını alan, Doğu Roma İmparatorluğuna son veren devlet ise Osmanlı İmparatorluğu olmuştur. Bilindiği üzere 1453 yılında İstanbul'un fethi ile Doğu Roma İmparatorluğu tarihe karışmıştır.

Roma İmparatorluğunun, Osmanlı tarafından sona erdirilmesinden sonra, Avrupa'da bir Roma ismi çekişmesi yaşanmaya başlamıştır. Birtakım efsaneler üretilip, sözde evlilikler ayarlanarak II. Roma İmparatorluğu şeklinde devam eden yakıştırmalar yapılmaya çalışılmış, III. Roma İmparatorluğu olarak bilerek Moskova ismi söylenmeye, kabul ettirilmeye çalışılmıştır. Yani Bizans İmparatorluğu (Doğu Roma) tarihe karışsa da "Moskova'da III. Roma İmparatorluğu devam etmiştir." şeklinde tarih yazılmaya çalışılmıştır. Bugün çoğu Rus tarihçi bu görüşü kabul etmemekte ve zorlama ayrıca uydurma olduğunu ifade etmektedirler. Ancak Stalin döneminde özellikle Tolstoy'un oğlunun başını çektiği bir grup, Rusya ve Moskova'yı III. Roma İmparatorluğu olarak adlandırmaya çalışmışlardır.

Daha öncesinde de Doğu Roma İmparatorluğu, Türkler tarafından yıkıldıktan sonra Roma mirasına sahip çıkmaya çalışılmış ve Roma ismi ve mirası konusundaki rekabet Avrupa'da başlamıştır. Kutsal Germen İmparatoru Şarlken, kendisine Roma imparatoru unvanını uygun görmüş ve Roma İmparatorluğunu devam ettirdiğini söylemiştir. Bizans isminin ortaya atılmasının da bundan kaynaklandığı tarihçiler tarafından öne sürülen bir olgudur. Çünkü Bizans adıyla anılması aslında Roma İmparatorluğunun fiilen bitmediği kabul ettirilmeye çalışılmıştır. Batılı tarihçilerin Bizans ismini uydurmalarının sebebi aslında özellikle Almanlar tarafından İmparatorluk vasfını küçültmek istemeleri ve Şarlken ile birlikte batı dünyasının eski Roma İmparatorluğunun gerçek varisi olduğu fikrini yerleştirmek için Doğu Roma İmparatorluğunu diskalifiye etmek istemişlerdir.

Roma İmparatorluğunun devam edip etmediği, Moskova'nın mı yeni Roma İmparatorluğu olduğu, yoksa Osmanlının mı III. Roma İmparatorluğu olduğu şeklinde tartışmalar, bugün bile hâlâ devam etmektedir. Ancak genel olarak bakacak olursak, tarihsel olan gerçek Bizans ismi o dönemde kullanılmamıştır. Bizans ismi, Doğu Roma İmparatorluğu yıkıldıktan sonra, batılı yazar ve tarihçiler tarafından konulmuş uydurma bir isimdir. Bizans ismi batı tarihçileri tarafından maksatlı siyasi sebeplerle Doğu Roma İmparatorluğuna, Bizans ismini takmışlar ve bu şekilde kullanmaya başlamışlardır.

Bizans ismi daha sonradan dilimize ve tarih kitaplarında yerleşmiştir. Ancak Bizans yerine Doğu Roma İmparatorluğunun kullanılması daha uygun olacaktır. Zaten tarihimizde de o dönem Bizans ismi kesinlikle kullanılmamıştır. Bizans yani Doğu Roma İmparatorluğu sürekli Roma İmparatorluğu adıyla anılmıştır. Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u fethettikten sonra kendisine Roma İmparatorluğunun devamı anlamında olan Kayser-i Rum unvanını layık görmüş ve onu kullanmış, böylece Roma İmparatorluğunu yıktığını ve yeni Roma imparatoru olduğunu dünyaya ilan etmiştir.

Konuyu özetleyecek olursak, Osmanlı döneminde Bizans ismi kullanılmamıştır, Bizans yerine Roma İmparatorluğu söylenmiştir. Hatta "Rum" ismi de Yunan ırkını ifade eden bir ırksal kelime kökünden gelmemektedir. Selçuklular döneminden başlayarak Anadolu ve Rumeli bölgesinin adı Roma isminden gelmektedir. Roma isminin söyleniş şeklinin değişmesi ile Roma İmparatorluğunda yaşayan halk için Rum ismi (Rum-i) kullanılarak dilimize yerleşmiştir. Yani eskiden beri Rum kelimesi, Yunan ırkını anlatmayan Roma - Romalı kelimesinden gelen bir isim olmuştur. Dahası Osmanlı döneminde yetişen âlimlerden bazıları da adlandırılan topraklarda bulunduğu için Rumi adını almıştır Mevlana Celaleddin Rum-i gibi.