Sibernetik biliminin babası sayılan ve dünyanın ilk robotunu icat eden El Cezeri, Müslüman bir alim olup Şırnak Cizre doğumludur.
El Cezeri Kimdir
Tam ismi Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezerî olan El Cezeri, Artuklu beyliği sınırlarında kalan (1136-1206) bugün ise ülkemiz sınırları içerisinde bulunan Şırnak'ın Cizre ilçesinde Tor mahallesinde doğmuştur. El Cezeri'nin ünlü Rönesans bilgini Leonardo da Vinci'ye ilham kaynağı olduğu, Da Vinci' nin eserlerinden bilinmektedir. Da Vinci bir kitabında "Doğuda yaşamış ancak ismini hatırlayamadığım bir mucidin eserlerinden yararlandım" diyerek El-Cezeri'yi kastettiği düşünülmektedir.
Adının anlamı doğduğu şehir olan Cizre'den gelmektedir. Müslüman bilgin ve bilinen en eski robot eserinin sahibi olarak dünya tarihine geçmiştir. Yazdığı "Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap" (El Câmi-u’l Beyn’el İlmî ve El-Amelî’en Nâfi fî Sınâ'ati'l Hiyel) kısaca "kitab el hiyal" günümüze kadar ulaşmasa da 5 adet kopyası Topkapı sarayında, 10 adet kopyası da Avrupa'da çeşitli kütüphanelerde bulunmaktadır.
1206 yılında tamamlanan Eserinde, 50'den fazla cihazın çalışması ve yapılış tekniğini anlatmasıyla robot biliminin babası olarak görülmektedir. Kitabı 400 sayfa ve 6 bölümden oluşmaktaydı ve günümüzde dahi bu kitap olağanüstü olarak nitelendirilmektedir.
 |
| El Cezeri'nin Otomatik Hizmetçisi |
Robotik bilimin kurucusu El Cezeri, çalışmalarını Diyarbakır'da Artuklu beyliği sarayında yapmıştır. Batıda al-jazari ismi ile bilinmektedir. Kitabının ön sözünde de belirttiği gibi o dönem Artuklu bey'i eb-ül-feth mahmut ibn-i mehmet ibn-i karaaslan'ın himayesinde 25 yıl kalmış ve hizmetlerde bulunmuştur. Artuklu beyi Kara Aslan çalışmalarına hayran olduğu El Cezeri'ye bu eserlerin unutulmaması ve gelecek nesillere aktarılması için kitaplaştırmasını istemiş ve El Cezeri de Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitabı yazıya dökmüştür. El Cezeri, kitabının ön sözünde yazdığı "Çalışmalarımın gündüzün geceyi silmesi gibi silinmesinden korkarım.” cümleyle kitabını yazma amacını belirtmiştir.
El Cezeri Artuklu beyi, babası ve kardeşlerinin hizmetinde çalıştığı süre boyunca fıskiyeler, saatler, hizmet eden robotlar, şifreli kilitler ve çocuklar için oyuncaklar yapmıştır. Yaptığı eserlerin çalışırlığı ve doğruluğu, çizimlerinden ve aynı çizimlerden yola çıkılarak yüzyıllar sonra benzerlerinin yapılması ile doğrulanmıştır.
El Cezeri, kullandığı makinaları yapmadan önce geometri bilgisini kullanarak, kağıttan maketlerini yapıp daha sonra faaliyete geçirmiştir. Kitabında da anlattığı gibi abdest almak, hacamat için cihazlar, saatler, su ile ilgili çalışan cihazlar ve şifreli kilitler icat etmiştir. Tarihte ilk robotu icat eden kişi olarak bilinir. Yaptığı robot hidro mekanik sistem ile çalışan bir tasarım olup daha sonradan Sanayi devrimi öncesinde El Cezeri'nin çalışmaları, içten yanmalı motor ve pistonlar ile desteklenen cihazlara dönüşecektir. Ayrıca El Cezeri'nin ilk robotun yanı sıra ilk çarkı icat eden kişi olduğu de öne sürülür. Kitabında da dediği gibi kendinden önceki mucitlerin eserlerinden yararlanmıştır. Onların yapamadıklarını deneyerek geliştirip başarmıştır. El Cezeri olağanüstü eserinde, uygulamaya dönüşmeyen her teknik ilmin doğru ve yanlış arasında muallakta kaldığını gördüm demiştir. Arşimet'in teorilerinden yararlandığı söylenebilir.
 |
| El Cezeri Saz Çalan Robot |
El Cezeri'nin icatları içinde ne zaman içecek ve meyve vereceğini otomatik olarak bilen ve hazırlayan robot hizmetçi de bulunmaktadır. El Cezeri'nin icatları devreye girdiğinde otomatik olarak mükemmel çalışmaktadır. Aynı makineleri yüzyıllar sonra İsviçre ve Almanya'da bulunan pek çok bilim adamı onun çizimlerinden yararlanarak yapmıştır. Kusursuz çalışan bu makineler ile El Cezeri'nin yüzyıllar önce devrinin ilerisinde bir bilim adamı olduğu tekrar kanıtlanmış ve pek çok bilim adamını hayretler içerisinde bırakan çalışmalarda bulunmuştur. Bugün Diyarbakır Ulu Cami de bulunan güneş saati, El Cezeri'nin en önemli eserlerinden biridir.
Suyun gücünü ve yer çekimi kuvvetini kullanarak, otomatik çalışan makineler icat eden El Cezeri, robotik ve sibernetik alanındaki çalışmaları ile kendinden sonra gelen mucitlere ilham kaynağı olmuştur. Kitabında saz çalan robot, abdest alma makinesi, fil saati, otomatik çalışan su makinesi gibi cihazların çizimleri bulunmaktadır. Eserlerinden anlaşılacağı gibi devrinin ötesinde bir alim olan El Cezeri, fizik mühendislik ve matriks alanında tam bir ustadır.
Sibernetik Türkçe'ye güdüm bilimi olarak geçen, kısaca canlı ve cansızların düzenini ve işleyişini inceleyen bilim dalıdır. Yunanca kybernétes yani dümenci anlamına gelen kelimeden türemiş olup bu bilimin isim babası André-Marie Ampère olarak görülmektedir. André-Marie Ampère 1834 yılında yazdığı eserinde, sibernetik terim olarak yer almıştır.
 |
| El Cezeri'nin Kitabından Bir Başka Otomatik Makina Çizimi |
El Cezeri'nin eserleri incelendiğinde, 12. yüzyılda sibernetik alanındaki ilk eseri kendisinin yazdığı görülmüş ve sibernetik alanında çalışma yapan ilk bilim insanı olarak Tarihte yerini almıştır.
El Cezeri'nin kitapları yabancı dillere tercüme edilerek 19. yüzyıl ve 20. yüzyılda dahi Avrupa mühendislik fakültelerinde okutulmuştur.
El Cezeri Neler Yapmıştır.
1780 yılında James Watt, buharla çalışan makineyi icat etmesinden yaklaşık 500 yıl önce regülatörün ayrıntılı çizimleri, El Cezeri'nin kitabında yer almıştır.
Ayrıca Kam mekanizmasını ilk geliştiren kişidir.
Popüler bir İddaa ise El Cezeri'nin ilk kol saatini icat ettiği yönündedir.
Bugün tüm taşıt mekanizmalarında ve bilinen pek çok mekanik alette kullanılan piston pompalar, içten yanmalı motorlar ve buharlı makineler için temel olan krank mili (krank-biyel mekanizması) Tarihte ilk kez El Cezeri'nin çizimlerinde yer almıştır.
O dönem Diyarbakır'da bulunan su kuyularından, dakikada 95 litre suyun yüzeye çıkmasını sağlayan farklı bir sistem icat etmiş ve uygulamıştır. Böylelikle kurak olan Diyarbakır ikliminde yaşayan halkın, susuzluk çekmesini engellemiştir.
Günümüzde robot bilimi ile uğraşan bilim adamları, El Cezeri'nin kitabında yer alan Su saatleri, hizmet robotları ve su ile çalışan otomatik makinelerinin, günümüz teknoloji biriminin Temel taşı olduğunu söylemektedirler.
El Cezeri'nin mezarı bugün Cizre'dedir. Kendisi Cizre'de doğmuş yine Cizre'de ölmüştür.
Yorum Gönder