Kıtaların İsimleri Nereden Geliyor - Kıta Adları Nasıl Oluştu

 

Dünya coğrafyası üzerinde bulunan ülkeler, kıtalar şeklinde bölünmüş olup genel anlamıyla kıta terimi, etrafı deniz ve okyanuslar ile çevrili büyük kara parçalarıdır. Temek olarak dünyanın 7 kıt'adan oluştuğu kabul edilse de genel kabul edilen fikir birliği karşısında, görüş ayrılıkları da bulunmaktadır.

Dünyayı oluşturan 7 kıta Asya, Afrika, Güney ve Kuzey Amerika, Avrupa, Antarktika ve Okyanusya (Avustralya) dır. Bazı coğrafyacı ve uzmanlara göre Amerika kıtasının tek kıta olarak sayılması gerektiği, Avrupa kıtasının, Asya kıtası içerisinde sayılarak kıta vasfından çıkarılması gerektiği savunulmaktadır. Bir kısım tarihçiye göre Avrupa’nın kıta sayılmasının sebebi, kendisini Asya toplumlarından ayırmak isteyen Avrupa topluluklarının bir dayatması olduğu yönündeki açıklamalarıdır. Mantıken bakıldığında Avrupa kıtasının etrafı denizler ile çevrili değildir, Asya kıtasının batı ucundaki bir toprak bölgesidir. Avrupa’nın kıta sayılması için Rusya’dan Ural dağlarından hayali bir sınır çizilmiş ve kıta görünümü verilmiştir. Avrupa kıtasını diğer bölgelerden ayıran doğal bir sınır olmadığından, insanlar tarafından bırakılan hayali sınır dikkate alınmıştır. Bu iki kıta arasında ki sınır çizgilerinde netlik bulunmadığından, özellikle bazı organizasyonlarda Avrupa ülkeleri değişmektedir. Bu durum özellikle futbol organizasyonlarında net görülebilir.

Peki kıtaların isimleri nereden geliyor? Büyükten küçüğe doğru kıta isimlerinin kaynağına bakacak olursak

ASYA

Asya kıtasının, isminin kaynağının Sami dillerine dayandığına inanılmaktadır. Buna göre Hititçe “iyi” anlamına gelen “Arsu” kelimesinden geldiği düşünülmektedir. Diğer bir ileri sürülen bilgi ise ilk yerleşim yerlerinden olan Mezopotamya’nın doğusunda kalan Asya topraklarından o dönem bahsedilirken “güneşin doğduğu yer” yada “yükselen ışık” manasına gelen “ışık” kelimesinden türemiştir. Asya ismine tarihi kaynaklar içerisinde ilk olarak Heredot’un eserlerinde rastlanılmış, Anadolu toprakları için “Küçük Asya” teriminin kullanıldığı görülmüştür.

Asya isminin kökeniyle alakalı bir başka görüş ise, Asya isminin Fenike kökenli olduğu düşünülmektedir. Buna göre eski denizciler Ege kıyılarından bahsederken güneşin doğduğu yer anlamına gelen “Açu” (Asu) demişlerdir. Asu kelimesinin türemesiyle Asya ismine dönüştüğü bir diğer iddialar arasındadır. Yani Asya isminin mitolojik anlamı bulunmamaktadır. 

AFRİKA

Afrika Kıtasının, isminin Latince olduğu düşünülmektedir. Roma İmparatorluğu döneminde Afrika kıtasının tamamı bilinmediğinden sadece bugünkü Kuzey bölgesi biliniyordu. Bu sebepten Romalılar tam karşı kıyılarında, bugün Tunus olarak bilinen bölgede bulunan, başkenti Kartaca olan Afer halkını tanımlamak için “Africa Terra” yani Aferlerin Ülkesi ismi kullanılmış ve “Afri” de Aferlerin çoğul halidir. Afrika kıtasının ismi bu kelime kökünden türemiştir. Afrika isminin geldiği kelime kökü net olarak bilinmekte, ancak Romalıların bu halka Afer ismini neden taktığı konusunda net bir bilgi bulunmamaktadır. Bunu göre Afer kelimesinin çıkış yeri Yunanca sıcak yer manasına gelen “aphrike” yada Latince güneşli yer anlamına gelen “aprika” olabileceği gibi, Fenike dilinde “afrygah” (koloni) yada yine Fenike dilinde toz anlamına gelen “afar” isminden türemiştir.

 AMERİKA

Amerika Kıtasının, isminin İtalyan Kaşif ve haritacı Amerigo Vespucci’nin ön adından geldiği düşünülse de aslında bu konuda netlik bulunmamaktadır. Resmi tarihe göre Amerika’yı ilk olarak Cristof Kolomb,  Küba ve çevre adaları keşfederek bulmuştur. Ancak Çinlilerden Vikinglere pek çok denizcinin, aslında daha önceden Amerika’ya ayak bastığı bilinmektedir. 

O dönem yeni keşfedilen Amerika kıtası hakkında Vecpucci’nin haritalarını ve çalışmalarını inceleyen Alman Waldseemüller’in yayınladığı, Yeni dünya haritası isimli eserinde, yeni bulunan Amerika kıtası üzerine “America” yazması sebebiyle kıtanın isminin oluştuğu düşünülmektedir.

Amerika kıtasının ismi ile ilgili Maya dilinde rüzgar ülkesi anlamına gelen “Amerrique” kelimesinden türediği, yada zayıf bir ihtimal olan Kuzey Amerika kıtasının detaylı haritasını çıkaran John Cabot’un sponsoru yani tüm masraflarını karşılayan Richard Ameryk’e ithafen Amerika kıtasına isminin verildiği öne sürülmektedir.

AVRUPA

Avrupa kıtasının, ismi Yunan mitolojisinden gelmektedir. Buna göre Fenike kralı (Çoğu kıta isminin Fenikelilerle bağlantılı olduğu görülüyor) Agenor’un çok ama çok güzel parlak tenli bir kızı vardır. Bu kızın ismi Europa’dır. Europha için bazı kaynaklarda Suriye’li yazsa da genel kabul görülen teori Fenike’li olduğudur. Zeus bir gün çiçek toplarken bu güzel kızı görür ve Europa’ya aşık olur. (Tabi Zeus’un karısı Hera’nın bundan haberi yoktur) Kızı etkilemek ve kandırmak için Europa’ya altın renkli bir Boğa kılığına girmiş şekilde görünür ve kızı sırtına bindirerek Girit’e kaçırır. Girit’e geldiklerinde normal şekline geri dönen Zeus’a Europa aşık olur ve Zeus’tan 3 çocuk doğurur. Bunlardan biri olan Minos daha sonradan Kirid kralı olmuştur.Yani Avrupa isminin kökeni Zeus’un sevgilisi Europa’dır.

Europa ismi daha sonra Avrupa kıtasının ismine dönüşmüştür.

Avrupa kıtasının ismi ile ilgili bir başka öne sürülen görüş ise Aysa isminin türemesi gibi Fenike halkı ve denizciler doğuya “Açu” batıya ise “Ereb “ demişler ve yukarıda değindiğimiz gibi Açu'nun Asya kıtasının ismi halini aldığı düşünülmektedir. “Ereb” kelimesi o dönem Ege kıyılarında yaşayan Fenikeliler için bugünkü Kuzey Yunanistan'ı ifade etmek için kullanılıyordu. Daha sonradan tüm batıyı ifade etmek için Ereb kullanılmaya başlanmış ve Europa’ya dönüşmüş ve tüm Avrupa kıtasının ismi olmuştur tezi de zayıf bir ihtimal olsa da öne sürülmektedir.

Genel kabul gören teori Avrupa’nın isminin Zeus’un sevgilisi Europa’dan geldiğidir.

ANTARKTİKA

Antarktika kıtası en son keşfedilen kıta olup bu yeni kıtaya Antarktika isminin verilmesi Yunancaya dayanmaktadır. Antarktika isminin kaynağına bakmadan önce aslında kuzey kutbuna verilen isim olan “Arktik” kelimesine bakmak gerekir. Çünkü Antarktika kıtasının ismi Yunanca “Arktik karşıtı” anlamına gelen “Antarktikos” tan türemiştir. Kuzey kutbuna ise Büyük Ayı takımyıldızının sadece kuzey yarım küreden izlenebildiği için Büyük Ayı yıldızlarının Yunanca adı “Arktos” tan türetilerek, Arktik ismi verilmiş ve sonradan keşfedilen kıta Antarktika’ya da anti-artkikos (Arktik karşıtı) kelimesinden türetilerek Antarktika adı verilmiştir.

Haritalarda kuzeyi işaretlemek için eski dönemde Ayı yanı anlamına gelen Arktos (Yunanca Ayı) denmiş ve kuzey kutbu Arktik olarak isimlenmiştir. Kimileri de bundan yola çıkarak Kuzey kutbunda ayı olması, güney kutbunda kutup ayısı olmamasından bahisle Antarktika konulduğunu öne sürse de doğrusu yıldız ismine dayanmaktadır.

AVUSTRALYA

Avustralya kıtasının diğer adı olan Okyanusya kıtasının ismi ise Latince kökenlidir. Romalılardan itibaren gelen bütün bilim adamları, Dünya üzerinde Hint Okyanusunun diğer kısmında bir kara parçası bulunması gerektiği tezini savunmuşlar ve Romalılar güneyde olduğuna inandıkları bu kara parçasına “Terra Australia İn-contiga” adını takmışlardır. Avustralya keşfedildikten sonra Latince “güney tarafta yer alan” manasına gelen “Australis” sıfatından türetilerek kıtaya Avustralya ismi verilmiştir.

Peki kıtaların isimleri neden (A) harfi ile başlar. Yada daha ilginci kıta isimleri neden (A) harfi ile başlayıp (A) harfi ile bitmektedir? 

Bu durum tamamen tesadüfi olarak Türkçede ki ses uyumu ile alakalı oluşmuştur. Dünya 7 kıta olarak adlandırılsa da yukarıda değindiğimiz gibi bu konuda net bir görüş birliği bulunmamaktadır. Olimpiyat bayrağında bulunan 5 renk kıtaları temsil etmekte ve bu kıtalar Asya, Avrupa, Amerika, Afrika ve Avustralya’dır.